İnsan sağlığına yararlı canlı bakteri ya da besindeki canlı bakteriye probiyotik denir. Probiyotik bakterilerin etkisi suş spesifiktir. Bunlar genellikle bifidobakteria ve laktobasillus gibi laktik asit oluşturan bakteriler olup, en çok yoğurt ve diğer süt ürünlerinde bulunur. Bu bakteriler patojen ve toksik değildir.
Probiyotik bakterilerden seçim yaparken; içerdiği bakteri suşu ve bilimsel olarak kanıtlanmış faydaları tercihteki ilk nedenimiz olmalı.
Probiyotiklerin fayda sağladığı mekanizmalar spesifik probiyotik suşla ilişkilidir. Bu nedenle probiyotik kullanımında klinik endikasyonun dikkate alınması önemlidir. Antibiyotiklerin klinik kullanımdaki reçeteleme esasları gibi, probiyotiklerde de klinik duruma özgü suşun ve dozajın seçimine odaklanılmalıdır.
Pratik olarak şöyle de açıklayabiliriz; idrar yolu enfeksiyonu için kullandığımız antibiyotik ile üst solunum yolu enfeksiyonu için kullandığımız antibiyotik türü farklı olduğu gibi; farklı durumlar için kullanılacak probiyotik suşları da farklılık gösterebilir.
Hali hazırda devam eden çalışmalar ile gelecekte, belirli bir probiyotik suşun, hastanın spesifik patojenik defekti, klinik problemi ile ilgisi ve mekanizmalar daha iyi anlaşılır hale gelecektir.
Örneğin; yapılan bir çalışmada; gebeliğin son ayında annelere ve doğumdan sonra 6 ay bebeklere L.rhamnosus GG suşu vererek ilk 10 yaşta fazla kilo alınmasına engel olduğu gösterilmiştir. Farklı bir çalışmada ise; atopik egzamalı çocukların kolon florasında Lactobacilli ve Bifidobacterium bakteri türü kolonizasyon seviyesi düşük olduğu ve gebelik süresince ve emzirme döneminde probiyotik almaya devam eden annelerin çocuklarında atopik egzama riskinin %50 azaldığı gözlenmiştir.
Probiyotik etki mekanizmaları
Probiyotiklerin konağı intestinal sistem bozukluklarına karşı nasıl koruduğunu açıklamaya çalışan birçok mekanizma bulunmaktadır.
Muhtemel etki mekanizmaları:
• Antimikrobiyel maddeler üreterek patojen bakterilerin inhibisyonu,
• Tutunma bölgelerinin bloke edilmesi,
• Besin maddeleri için rekabet,
• Toksin reseptörlerinin yıkımı,
• İmmün sistemin uyarılması, olarak tanımlanmaktadır
Probiyotiklerin vücudumuza etkileri
– Bağışıklık sistemini destekler.
– Epitelial hücre dengesinin kurulmasında etkilidir ve bariyer görevi görür.
– Hücre koruyucu yanıtı destekler, hücre yaşam sürecini iyileştirir. Müsin salgısını arttırır.
– Reseptörleri uyarır, iç organlara ait aşırı duyarlılık ve stres tepkisini azaltır.
– Sindirilememiş besinlerin yıkımını sağlayarak, besinleri kullanılabilir ve yararlı hale getirir.
– Patojen bakterileri baskılayarak bağlanmasını ve çoğalmasını engeller. Yerini yararlı bakterilerin almasını sağlar.
– Probiyotik bakterilerin intestinal sistemdeki en önemli foksiyonlarından biri de konağın doğal florasının patojenler için bir bariyer oluşturmasına yardımcı olmaktır. Bu nedenle probiyotik mikroorganizmaların seçiminde, patojenleri ve bozulma etmeni mikroorganizmaları inhibe etme potansiyeli önemli bir kriterdir. Birçok probiyotik suş, bu fonksiyonu hidrojen peroksit , organik asit, diasetil, biyosürfaktan maddeler, bakteriyosin veya bakteriyosin benzeri molekülleri içeren bir ya da bir kaç antimikrobiyel maddeyi üretmek ya da bağırsak epitel hücrelerine patojen bakterilerin tutunmasını engellemek suretiyle yerine getirmektedir.
– Probiyotiklerin faydasından yararlanabilmek için onları doğru şekilde kullanmak ve doğru probiyotik suşunu kullanmak da çok büyük önem taşır.
İdeal probiyotik seçimi nasıl olmalı
– İnsan orjinli olmalıdır.
– Zararsız ve güvenilir olmalıdır.
– Metabolik etki kabiliyeti olmalıdır (kollesterol asimilasyonu, laktaz aktivitesi, vitamin üretimi),
– Teknolojik süreçlere direç göstermelidir.
– Yüksek oranda canlı mikroorganizma içermelidir.
– Gastrointestinal florada canlı kalabilmeli, mide asidi ve safraya dayanıklı kalarak metabolik aktivitesini devam ettirebilmelidir.
– Kısa sürede olsa bağırsakta kolonize olabilmelidir. Doğal mikrofloraya adapte olabilmelidir.
– İyi çoğalma özelliğine sahip olabilmelidir. Fazla türde bakteri içermelidir.
– İmmün sistemi uyarmalıdır.
– Antibakteriyel ve antimikrobiyal madde üretebilmelidir.
– İnsan sağlığına faydalı etkiler oluşturabilidir.
– Yaşa göre doz önemlidir.
– Bakteri cinsi çok önemlidir. Önce sorun belirlenip ona uygun bakteri suşu bulunduran probiyotik kullanılmalıdır. Tabi bu diğer probiyotiklerin vücuda zararlı olduğunu göstermez ama bazı bakteriler bazı durumlarda özellikle faydalıdır.
– Probiyotikler sıcağa dayanıksız olduğu için sıcak yiyecek ve içeceklerle tüketilmemelidir.
– Probiyotik kullanım zamanı : bu hastanın rahatsız olduğu duruma göre değişkenlik gösterebilir. Kimi zaman yemekle birlikte kimi zaman aç karnına kullanılabilir. Ama bakterilerin işlevselliğini koruması açısından aç karnına alınmasının daha faydalı olduğu görüşündeyim.
– Probiyotik alırken son kullanma tarihlerine dikkat edilmeli ve mümkün olduğunca yeni üretilmiş probiyotikler tercih edilmelidir.
– Antibakteriyel etki sağlayan besinlerle(limon,sirke,sarımsak vb.) tüketilmemelidir. Probiyotik tüketiminden en az yarım saat sonra tüketilebilir.
– Doğal probiyotikler; kefir, ev yapımı yoğurt, fermente gıdalar(kimchi-lahana turşusu,salatalık turşusu), kambucha-kambu çayı, öikro yosunlar (spirulina-mavi-yeşil algler-chlorella)
Hastalıklara göre bazı probiyotik suşları;
Antibiyotik kullanılırken;
Saccharomyces Boulardii (Reflor)
Lactobacillus rhamnosus (Kaleidon)
Bacillus Clausii (Enterogermina)
(Antibiyotik kullanımı ile probiyotik arasında en az 3 saat olmalı ve antibiyotik bittikten sonra en az 3 ay boyunca probiyotik kullanmaya devam edilmeli)
Kabızlık;
Bifidobacterium longum
Bifidobacterium lactis
Lactobacillus acidophilus
L.reuteri
L.plantarum
L.rhamnosus
B.anima
B.infatis kombinasyonları
Diyare(ishal);
Lactobacillus rhamnosus GG
L.bulgaricus,
L.acidophilus kombinasyonları
Anksiyete/kaygı;
B.infantis
Lactobacillus helveticus
Bifidobacterium longum
L.acidophilus
Cilt hastalıklarında;
Bifidobacterium breve,
B.infantis
Lactobacillus acidophilus
Kolik;
Bifidobacterium breve
Bifidobacterium infantis
Lactobacillus acidophilus
L.casei
Streptocuccus thermophlus (Bio-Kult markasında mevcut)
Diş Çürükleri;
Lactobacillus Rhamnosus GG
Bebek reflüsü;
Lactobacillus Reuteri Protectis
Diyetisyen Asiye Kübra Dursun
