Böbrekler, omurganın her iki yanında, arkadaki göğüs kafesinin hemen altında bulunan bir çift organdır. Böbrekler kandaki atık maddeleri süzerek idrar olarak vücuttan atar. Kan basıncını ve vücuttaki su, tuz ve mineral seviyelerini düzenler. Böbrek hastalığı, böbreklerinizin hasar gördüğü ve kanı gerektiği gibi filtreleyemediği anlamına gelir. Şeker hastalığınız veya yüksek tansiyonunuz varsa böbrek hastalığı için daha büyük risk altındasınız.
Böbrekler ne işe yarar?
Böbreklerin ana görevi kandaki toksinleri temizlemek ve atıkları idrara dönüştürmektir. Her bir böbrek yaklaşık 160 gram ağırlığındadır ve günde bir ila bir buçuk litre idrar oluşturur. İki böbrek birlikte 24 saatte 180-200 litre kanı filtre eder.
Sağlıklı böbrek hangi özelliklere sahiptir?
Sağlıklı böbrekler, vücudunuzdaki atıkları ve ekstra sıvıyı uzaklaştırır ve kemikleri güçlü tutmanın yanı sıra kanınızda kırmızı kan hücrelerinin oluşmasına yardımcı olur. Böbreklerinizin ne kadar iyi filtre ettiğini söyleyen Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR), bir dakikada glomerüllerden süzülen kan miktarını gösterir ve kan testi ile ölçülür. Böbrek fonksiyonlarının yeterliliğini ve böbrek hastalığının evresini belirlemek için kullanılır. Böbrek hasarı belirtisi olan idrarınızda albümin olup olmadığı idrar tahlili ile kontrol edilir.
Böbreklerde hangi hastalıklar görülebilir?
Kronik böbrek hastalığı
Böbrek hastalığının en yaygın şekli kronik böbrek hastalığıdır. Kronik böbrek hastalığı, zamanla düzelmeyen uzun süreli bir durumdur. Genellikle yüksek tansiyondan kaynaklanır. Şeker hastalığı ayrıca kronik böbrek hastalığının önemli bir nedenidir. Şeker hastalığı, yüksek kan şekerine neden olan bir hastalıktır.
Böbrek taşı
Böbrek taşları başka bir yaygın böbrek problemidir. Kandaki mineraller ve diğer maddeler böbreklerde kristalleşerek katı kütleler (taşlar) oluşturduğunda ortaya çıkarlar. Böbrek taşları genellikle idrar yaparken vücuttan çıkar. Böbrek taşlarını düşürmek son derece ağrılı olabilir.
Glomerülonefrit
Glomerülonefrit, glomerüllerin iltihaplanmasıdır. Glomerüller, böbreklerin içinde kanı süzen son derece küçük yapılardır. Glomerülonefrite enfeksiyonlar, ilaçlar veya konjenital anormallikler (doğum sırasında veya kısa bir süre sonra ortaya çıkan bozukluklar) neden olabilir.
Polikistik böbrek hastalığı
Polikistik böbrek hastalığı, böbreklerde çok sayıda kistin (küçük sıvı kesecikleri) büyümesine neden olan genetik bir hastalıktır. Bu kistler böbrek fonksiyonuna bozabilir ve böbrek yetmezliğine neden olabilir.Böbreğin basit kistlerinin oldukça yaygın olduğunu ve neredeyse her zaman zararsız olduğunu belirtmek önemlidir. Polikistik böbrek hastalığı ayrı, daha ciddi bir durumdur.
İdrar yolu enfeksiyonları
İdrar yolu enfeksiyonları (İYE), üriner sistemin herhangi bir bölümünün bakteriyel enfeksiyonlarıdır. Mesane ve üretradaki enfeksiyonlar en yaygın olanlarıdır.
Böbrek hastalıkları hangi belirtilere yol açabilir?
Böbrek hastalığı erken teşhis edilmezse veya tedaviye rağmen kötüleşirse bir takım semptomlar gelişebilir. Belirtiler şunları içerebilir: kilo kaybı ve iştahsızlık, şişmiş ayak bilekleri, ayaklar veya eller, su tutulmasının bir sonucu olarak (ödem) nefes darlığı, yorgunluk, idrarda kan, artan bir işeme ihtiyacı, özellikle geceleri uyumakta zorluk (uykusuzluk), kaşınan cilt, kas krampları, kendini hasta hissetmek, baş ağrısı, erkeklerde erektil disfonksiyon.
Böbrek hastalıkların teşhisinde hangi yöntemler kullanılır?
Doktorunuz öncelikle yüksek risk gruplarından herhangi birine ait olup olmadığınızı belirleyecektir. Daha sonra böbreklerinizin düzgün çalışıp çalışmadığını görmek için bazı testler yapacaklardır. Bu testler şunları içerebilir:
Glomerüler filtrasyon hızı (GFR): Bu test böbreklerinizin ne kadar iyi çalıştığını ölçecek ve böbrek hastalığının evresini belirleyecektir.
Ultrason veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması: Ultrason ve BT taramaları, böbreklerinizin ve idrar yollarınızın net görüntülerini göstererek böbreklerinizin çok küçük veya büyük olup olmadığını gösterir. Ayrıca mevcut olabilecek herhangi bir tümör veya yapısal sorunu da gösterebilirler.
Böbrek biyopsisi: Böbrek biyopsisi böbreğinizden küçük bir doku parçası alınarak yapılır. Doku örneği, doktorunuzun böbrek hastalığınızın türünü ve ne kadar hasar oluştuğunu belirlemesine yardımcı olabilir.
İdrar tahlili: Doktorunuz albümini test etmek için idrar örneği isteyebilir. Albümin, böbrekleriniz hasar gördüğünde idrarınıza geçebilen bir proteindir.
Kan kreatinin testi: Kreatinin atık bir üründür. Kreatin (kasta depolanan bir molekül) parçalandığında kana salınır. Böbrekleriniz düzgün çalışmıyorsa, kanınızdaki kreatinin seviyeleri artacaktır.
Türkiye’de böbrek hastalığı görülme oranı nedir?
Ülkemizde evresine bakılmaksızın kronik böbrek hastalığı prevalansı yüzde 15,7 olarak bulunmuştur. Bu, ülkemizde yaklaşık 9 milyon kronik böbrek hastası olduğunu, yani her 6-7 erişkinden birinde böbrek hastalığı bulunduğunu göstermektedir. Böbrek hastalıklarının farkındalığı ise yüzde 2 düzeyindedir.
Böbrek yetmezliği nedir?
Böbrek yetmezliği, böbreklerden birinin veya her ikisinin artık kendi başına çalışamaması durumudur. Böbrek yetmezliği, böbreklerin kandaki atıkları yeterince filtreleme yeteneğini kaybettiğinde ortaya çıkar. Böbrek fonksiyonlarının yüzde 15’inin altına düşmesi de böbrek yetmezliği yaşandığının kanıtıdır. Böbrek yetmezliği bir anda ortaya çıkabilen bir hastalık değil, kademeli olarak ilerleyen bir hastalıktır. Altta yatan birçok nedene veya herhangi bir nedene bağlı olarak böbrekler gün geçtikçe işlevini yitirir, tedavi edilmediği durumlarda ise tamamen işlevsiz ve çalışmaz hale gelir. Bazı hastalar böbrek yetmezliğinin farkına varmadan hayatlarını devam ettirebilirler. Ancak çoğu hastada böbrekler görevlerini yerine getiremediğinden başka hastalıklar görülmeye başlar.
Böbrek yetmezliği tedavisi nedir?
Böbrek yetmezliği tedavisinde diyaliz ve böbrek nakli yapılmaktadır. Diyaliz, bir makine kullanarak kanın filtrelenmesi ve arındırılması işlemidir. Böbrek yetmezliği tedavisinde en geçerli ve kesin çözüm ise böbrek naklidir. Böbrek naklinden sonra hastanın diyalize girmesine gerek kalmaz ve nakledilen böbrek normal çalışmasına devam eder.
Ürolog Prof. Dr. Ayhan Karaköse
